شیوه نامه مدیریت تدوین، بازنگری و ارزشیابی برنامه های درسی:

 

 

1- مقدمه و ضرورت:  نیازهای فزاینده جامعه در حال تغییر و انتظارات روبه رشد جامعه به همراه سرعت روزافزون علوم بشر از محرکه های اصلی نظام سلامت در کشور محسوب می شود که به تبع آن، نیاز به تدوین یا بازنگری محتواهای آموزشی دروس در جهت پاسخگویی به نیازهای جامعه در حال تغییر و حرکت به سوی پرورش خلاقیتها و کارافرینی برای دانشجویان فعلی و دانش آموختگان آتی که از ویژگیهای دانشگاه های نسل سوم چهارم محسوب می شود بیش از گذشته احساس می گردد. بر اساس این دیدگاه،  برنامه درسی، بعنوان فرایندی در حال توسعه و شکل گیری است و روییکردی مشارکتی و تعاملی دارد. لذا برنامه درسی یک فرایند در حال تکوین است که ارزیابی آن باید بطور دوره با ماهیت و موقعیت های در حال تغییر و گاه غیرقابل پیش بینی بتواند خود را مطابقت دهد و از سوی دیگر، با تعاملات گروه هایی که در فرایند توسعه برنامه درسی مشارکت دارند ازجمله، متخصصین، برنامه ریزان درسی، مدرسین و فراگیران سازگار نماید.

به همین دلیل، به روز رسانی محتوای دروس، تدوین برنامه درسی جدید یا بازنگری برنامه درسی فعلی و یا ایجاد رشته یا گرایشهای جدید، مستلزم طراحی یک شیوه نامه جامع با درنظر گرفتن الزامات و اصول مبتنی بر آیین نامه های آموزشی، سند راهبردی دانشگاه درحوزه آموزش با توجه به اسناد بالادستی می باشد.  ازسوی دیگر، این به روز رسانی باید مبتنی بر پاسخگوی به نیازهای جامعه، عملکرد سایر دانشگاههای کشور و همچنین دانشگاههای پیشرفته دنیا انجام شود. از سایر اهداف برنامه ریزی درسی در دانشگاه می توان به ایجاد هماهنگی و تناسب بین برنامه های درسی با امکانات و توانمندی های اعضای هیئت علمی دانشگاه و ایجاد صلاحیتهای حرفه ای لازم در دانش آموختگان مختلف برای ورود به بازار کسب و کار اشاره نمود.

2- تعاریف:

1-2- برنامه درسی (  curriculum): کلیه تجارب، مهارتهای، دانش به روز، و فعالیتهایی است که فراگیران برای نیل به اهداف آموزشی دوره تحت رهبری و نظارت مدرسین و اعضای هیئت علمی دانشگاه انجام می دهند. اجزای یک برنامه درسی مشتمل است بر، اهداف کلی، اهداف اختصاصی، اهداف کاربردی، رسانه ها و روشهای یادگیری-یاددهی، محتواهای درسی، و روشهای ارزشیابی فراگیران که در مجموعه یک برنامه درسی رشته و مقطع خاص برای هر درس تعریف می گردد. جدا از مفاهیم و برداشتهای موجود هر برنامه درسی باید حداقل 4 جزء اساسی داشته باشد:

الف- محتوا (content)

ب-استراتژی های یادگیری و یاددهی

ج-فرایندهای ارزشیابی فراگیران

فرایندهای ارزیابی خود برنامه درسی

برنامه درسی در سه سطح بررسی می شود: سطح برنامه یا کوریگولومی که توسط بورد رشته تدوین می شود، کوریکولومی که توسط گروه ارائه و تدریس می شود و کوریکولومی که توسط فراگیران آموخته می شگردد.

 

2-2- تدوین برنامه درسی: تهیه، برنامه ریزی مفاد درسی و ارائه یک درس جدید که برای اولین بار در یک رشته /مقطع تعریف می شود که غالبا بر اساس نیازهای جامعه، تقاضا یا نیازسنجی از فراگیران/ دانش اموختگان رشته توسط گروه آموزشی درخواست می گردد.

3-2-بازنگری برنامه درسی: اصلاح، تکمیل، حذف، بازنویسی، ادغام یا تغییر عنوان درس یا محتوای برخی سرفصلهای درس بر مبنای ارزشیابی یا تغییر نیازهای فراگیران یا جامعه هدف، الزامات قانونی و یا تغییر سیاستهای کشوری بنا به ضرورت زمان و نگرش تازه به دانش یا مهارت جدیدی است که قبلا در برنامه گنجانده نشده است.

4-2- دوره یا مقطع تحصیلی: هریک از دوره های تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای تخصصی، دکترای حرفه ای و یا دستیاری پزشکی را شامل می شود.

5-2- رشته تحصیلی: به کلیه دروس دانشگاهی که اطلاق می شود که طی دوره یا مقطع تعریف شده ای ارائه می شوند و حاوی اهداف مرتبط با محتوای تخصصی و عمومی مورد نیاز برای یک حرفه خاص می باشد.  

6-2- گرایش : به شاخه های مختلف یک رشته تحصیلی گفته می شود که تخصص مشخصی را معنا می بخشد. اغلب دروس در بین گرایش ها مشترک بوده اما اختلاف دروس در دو گرایش از یک رشته بین 7 تا 30 درصد کل واحدهای دوره باید باشد.

7-2- تدوین یا ایجاد گرایش یا رشته جدید: طراحی برنامه، تهیه محتوا و ارائه گرایش یا رشته ای جدید که تاکنون در دانشگاه ارائه نشده و بر اساس تغییرات به روز علمی آن رشته و نیازهای در حال تغییر جامعه برای پاسخگویی به آن نیازها غالبا از سوی گروه آموزشی پیشنهاد و برگزار می گردد.   

8-2- دروس عمومی: دروسی هستند که گذراندن آنها برای همه فراگیران مقاطع کارشناسی یا دکترای حرفه ای در دانشگاه الزامی بوده و بصورت یکسان ارائه می شوند.

9-2- دروس اجباری یا تخصصی: دروسی هستند که اجزای اصلی یک برنامه درسی برای آن مقطع محسوب می شوند که افزایش دانش، مهارت و تغییر نگرش فراگیران منجر می شوند و فراگیران ملزم به گذراندن و کسب نمره قبولی از آن هستند.

10-2- دروس اختیاری: دروسی هستند که فرگیران بنا به علائق و درخواست خود می توانند تا سقف مشخص شده در برنامه درسی رشته در هر مقطع انتخاب نمایند و در معدل نهایی تاثیر دارد.

11-2- دروس جبرانی: دروسی که باتوجه به نیازهای فراگیران و تشخیص گروه آموزشی برای جبران کمبود کهارت یا دانش لازم فراگیران ملزم هستند آنها را بگذرانند که مانند دروس اختیاری، تا سقف مشخصی در هرمقطع تحصیلی ارئه می شود و در معدل نهایی نیز تاثیر دارد.

 

3- ارکان مدیریت تدوین و برنامه ریزی درسی : این ارکان در دانشگاه باید شامل اعضای ذیل باشند:

1-3- شورای برنامه ریزی دانشکده: مشتملند بر معاون آموزشی دانشکده، کارشناسان برنامه ریزی درسی دانشکده، مدیر گروه و حداقل دونفر از اعضای هیئت علمی با تجربه و متخصص گروه آموزشی

2-3- کارگروه برنامه ریزی درسی گروه آموزشی: متشکل از مدیر گروه، مجری تدوین یا بازنگری برنامه درسی، حداقل 2 نفر عضو هیئت علمی مجرب و متخصص از گروه آموزشی مربوطه، و کارشناس برنامه ریزی درسی گروه در آن دانشکده.

3-3- کارگروه برنامه ریزی درسی دانشگاه :  شامل مسئول کارشناسان  این کارگروه و کارشناسان برنامه ریزی درسی در آن واحد می باشند که مسئولیت ارزیابی برنامه های درسی پیشنهادی ارائه شده از سوی دانشکده و گروه های آموزشی مختلف را بر اساس استانداردهای علمی برنامه ریزی درسی دارا می باشند . این کارگروه از متخصصین داخل دانشگاه و در همان رشته و درصورت صلاحدید از رشته های مرتبط و یا از متخصصین مجرب سایر دانشگاه ها می تواند کمک بگیرد.

4-3- شورای برنامه ریزی دانشگاه : شامل معاون آموزشی دانشگاه و نمایندگان یا ترجیحا مدیران گروه های آموزشی و کارشناسان اداره برنامه ریزی دانشگاه می باشند.

 

4- تدوین برنامه درسی یا گرایش جدید:

 1-4-  اهداف کلی:

1-1-4-همسویی با نیازهای در حال تغییر جامعه و پاسخگویی اجتماعی

2-1-4- ظرفیت سازی در فراگیران جهت آمادگی برای ورود به بازار کسب و کار، کارافرینی و یا ورود به مقطع بالاتر

3-1-4- هماهنگی برنامه درسی متناسب با تحولات و پیشرفتهای علمی جهانی

 

2-4- معیارهای تدوین برنامه درسی یا گرایش جدید:

1-5- تناسب با امکانات و ظرفیت های دانشگاه

2-5- مبتنی بر نیازسنجی ازگروه هدف

3-5-منطبق و همراستا با چارچوب علمی و مفاد مندرج در آیین نامه های آموزشی دوره های تحصیلی

4-5-تایید برنامه درسی جدید توسط دوسوم اعضای هیئت علمی یا کمیته تخصصی گروه در دانشگاه

 

3-4- اصول و ضوابط تدوین برنامه درسی یا گرایش جدید:

1-3-4-وظیفه اصلی برنامه ریزی برای برنامه درسی جدید به گروه آموزشی مربوطه در دانشگاه مرتبط می شود و مدیر گروه ناظر به هدایت و پایش نحوه اجرای برنامه درسی به ویژه در سال اول اجرای برنامه می باشد.

2-3-4- توجه به استانداردها و تجارب دانشگاه های معتبر دنیا و بهره گیری از منابع به روز علمی در تدوین برنامه درسی جدید درصورت وجود برنامه مشابه در آن مراکز  

3-3-4- استفاده از نتایج مستندات پژوهش معتبر،  بررسی های کارشناسی و مشاوره تخصصی افراد صاحبنظر در آن رشته

4-3-4- تعریف بروندادها، پیامد ها و تاثیرات اجتماعی برنامه بر سلامت جامعه

5-3-4- پیش بینی بروندادهای آموزشی ناشی از برنامه درسی جدید بر روند تحصیلی و فراغت از تحصیل دانش آموختگان رشته

6-3-4- راه اندازی و اجرای رشته جدید منوط به کسب مجوز از شورای گسترش دانشگاه می باشد.

 

4-4- فرایند و گردش کار پیشنهاد برنامه درسی یا گرایش جدید:

1-4-4- پیشنهاد تدوین برنامه یا گرایش جدید توسط گروه آموزشی با مشورت چندنفر از اعضای هیئت علمی گروه یا بورد تخصصی رشته در کارگروه برنامه ریزی درسی گروه آموزشی در قالب طرح پیشنهادی (پروپوزال اولیه) مبنی بر ضرورت تدوین برنامه درسی یا گرایش جدید  با توصیف اهداف کلی، اختصاصی و کاربردی، رسالت و چشم انداز برنامه درسی، و انتظاراتی که در تصویب و اجرای این برنامه در آینده متصور است

 2-4-4- ارسال به شورای برنامه ریزی دانشکده جهت تصویب اولیه در دانشکده

 3-4-4- ارسال به کارگروه برنامه ریزی درسی دانشگاه جهت بررسی و اعلام نظر بر اساس مقررات آموزشی و مصوبات شورا

4-4-4- اعلام نظر و ارسال به شورای برنامه ریزی دانشگاه و طرح در جلسه شورای آموزشی دانشگاه

 5-4-4- ابلاغ تصویب برنامه درسی یا گرایش جدید توسط شورای برنامه ریزی دانشگاه درصورت تصویب بهشورای برنامه ریزی دانشکده و کارگروه برنامه ریزی درسی گروه آموزشی

6-4-4- ثبت برنامه درسی یا گرایش جدید در سرفصل های درسی رشته در کارگروه برنامه ریزی و بانک اطلاعاتی دانشگاه

 

5- بازنگری برنامه درسی:

1-5-اهداف کلی:

1-1-5- به روز نمودن برنامه درسی منطبق با پیشرفت دانش مرتبط با رشته

2-1-5-ارتقا کمی  و کیفی برنامه درسی و جایگاه فعلی رشته در مقایسه به دانشگاه های مطرح و پیشرفته داخلی و خارجی

3-1-5-استانداردسازیبرنامه درسی مطابق با معیارهای علمی و مقررات و آخرین نسخه های آیین نامه های آموزشی کشوری

4-1-5-تطابق جزییات برنامه با روشهای نوین تدریس و ارزشیابی فراگیران

5-1-5- همسو کردن برنامه درسی در جهت بهبود نگرش بین رشته رشته ای، نواوری و کارافرینی

2-5-اصول و ضوابط بازنگری برنامه درسی:

1-2-5- وظیفه اصلی برنامه ریزی برای برنامه درسی جدید به گروه آموزشی مربوطه در دانشگاه مرتبط می شود و لازمست سرفصلها و برنامه های درسی در تمام مقاطع تحصیلی حداقل هر 5 سال یکبار یا بسته به شرایط رشته یا گرایش آن و تشخیص بورد تخصصی یا گروه آموزشی زودتر از 5 سال نسبت به بازنگری آن اقدام گردد.

تبصره 1- رشته یا گرایشهای جدید که به 5 سال نرسیده اند شامل این بند نمی شود.

تبصره 2- گروه آموزشی لازمست طی فواصل زمانی مذکور ، بجای اصلاح و تغییرات دروس بصورت منفرد، حداقل 20 درصد برنامه های درسی خود را بازنگری کند.

تبصره 3- بازنگری مجدد برنامه های درسی منوط به یک دوره اجرا پس از انجام تغییرات است و بازنگری آن قبل از پایان این موعد، منوط به اخذ مجوز از شورای برنامه ریزی دانشگاه می باشد.

2-2-5- استفاده از نتایج مستندات پژوهش معتبر اخیر،  بررسی های کارشناسی و مشاوره تخصصی افراد صاحبنظر در آن رشته و یا بازخورد از فراگیران رشته یا دانش آموختگان اخیر که به بازنگری سرفصل ها و دروس استراتژیهای یاددهی- یادگیری کمک شایانی می کند.

3-2-5- توجه به آخرین قوانین و مقررات اموزشی مندرج در آیین نامه ها و خدمات آموزشی دانشگاه که بازنگری دروس در چارچوب آنها قرار گیرد.

4-2-5- هرگونه تغییر در دروس علوم پایه منوط به هماهنگی با گروه آموزشی مرنبط با آن درسی است که مسئولیت ارائه و تدریس آن را بعهده دارد.

5-2-5- تغییر عنوان برنامه درسی مجاز نمی باشد مگر آن که برنامه درسی یا گرایش جدیدی محسوب شود که مشمول ضوابط و طی کردن فرایند پیشنهاد برنامه درسی یا گرایش جدید رشته می گردد.

3-5- فرایند بازنگری:

1-3-5- تقاضای گروه آموزشی، یا بورد تخصصی رشته و یا ابلاغ بازنگری برنامه های درسی از سوی کارگروه برنامه ریزی درسی دانشگاه ارسال می شود

2-3-5-تشکیل کارگروه بازنگری برنامه درسی با حضور مدیر گروه و چندنفر از اعضای بورد یا هیئت علمی گروه با تمرکز بر سرفصلها، اهداف دوره/درس، تعداد واحدهای درسی، روشهای ارزشیابی فراگیران و تکمیل فرمهای درخواستی (نمونه چک لیست ارزیابی برنامه درسی در انتهای این بخش ضمیمه است).

3-3-5- طرح و تصویب ضرورت بازنگری  برنامه در شورای آموزشی گروه و ارسال به شورای برنامه ریزی دانشکده

4-3-5- - ارسال به کارگروه برنامه ریزی درسی دانشگاه جهت اخذ تایید

5-3-5- ارائه گزارش به شورای آموزشی دانشگاه جهت تصویب و ارسال به مراجع دیصلاح درصورتی که بازنگری کامل انجام شده باشد

6-3-5- در شروع این فرایندها وجود صورتجلسات تخصصی گروه، شورای آموزشی دانشکه و بورد تخصصی شته (درصورت طرح در بورد رشته) و سرفصل و برنامه درسی بازنگری شده جهت ارسال به شورای آموزشی دانشگاه الزامی هستند.

تبصره 2- به ازاء بازنگری برنامه درسی هر مقطع یا دوره تحصیلی، معادل 4 تا 12 واحد آموزشی جهت جبران خدمت پیش بینی می شود که میزان آن بسته به مقطع تحصیلی با نظر شورای برنامه ریزی دانشگاه  باید تصویب و قابل اجرا گردد. 

 

پیوست 1- فرم بازنگری سر فصل درس و برنامه درسی رشته

 

نام درس : ........................................                                      دانشکده و گروه آموزشی................

تعداد و نوع واحد (تئوری/عملی): ....................                 مقطع ، رشته :  ........................................

1- عنوان درس با رئوس و محتوی مطالب درسی تناسب دارد؟                                         بله           خیر

توضیحات...............................................................................................................................

 -2تعداد واحد درسی با حجم مطالب تناسب دارد؟                                                      بله           خیر

توضیحات...............................................................................................................................

 3-تعداد واحد نظری با  عملی تناسب دارد؟                                                               بله           خیر

توضیحات ..............................................................................................................................

 4- آیا دروس پیش نیاز متناسب است؟                                                                     بله           خیر

توضیحات................................................................................................................................

5- آیا هدف کلی درس کامل  و مناسب است ؟                                                          بله           خیر

توضیحات................................................................................................................................

6-آیا شرح درس  کامل و مناسب است ؟                                                                بله           خیر

توضیحات:...............................................................................................................................

7-   محتوا با رئوس مطالب تناسب دارد؟                                                                 بله           خیر

توضیحات.................................................................................................................................

8- روش تدریس واحد درسی(ذکر شده در سر فصل) با محتوا تناسب دارد؟                       بله           خیر    

توضیحات..................................................................................................................................

9- شیوه ارزشیابی (ذکر شده در سر فصل) مناسب می باشد؟                                    بله           خیر      

توضیحات..................................................................................................................................

   ..........................................................................................................................................

10- منبع یا منابع معرفی شده درس مناسب است؟                                                   بله           خیر      

توضیحات:................................................................................................................................

11- آیا به نظر شما این درس در جایگاه ترمی مناسبی ارائه می شود؟                             بله           خیر      

توضیحات.................................................................................................................................

12- به نظر حضرتعالیچه مواردی بر اساس تجارب حضرتعالی و نیاز فعلی فراگیران باید به سر فصل ها یا مطالب آنها اضافه شود؟

13- چه مواردی بر اساس تجراب حضرتعالی و نیاز فعلی فراگیران  باید از سر فصل ها یا مطالب آنها کاسته شود ؟

14- خواهشمند است نظرات و پیشنهادات خود را در خصوص تغییرات و اصلاحات این برنامه درسی مرقوم بفرماید.

  نام و نام خانوادگی عضر هیئت علمی ارزیاب :                                             مدیر گروه:

 

پیوست 2- سنجه های ارزشیابی آموزشی عضو هیئت علمی گروه

1- طرح دوره /درس هیئت علمی در هر نیمسال یا سال تحصیلی به روز رسانی می شود.             

2- حداقل 20درصد طرح دوره ها به بکارگیری روشهای متنوع و نوین از جمله روش اموزش تلفیقی (مجازی- حضوری) تدوین شده است.

3-عضو هیئت علمی متناسب با برنامه و کارگاه های آموزشی برای ارائه روشهای متنوع و نوین طرح دوره، روش و فنون نوین تدریس و ارزشیابی دانشجو توانمند شده اند.

4- بخشی از امتیازات آموزشی ارتقا و ترفیع پایه سالیانه عضو هیئت علمی متناسب با مواد آموزشی شامل طرح دوره های، تحلیل آزمونها و محتواهای به روز رسانی شده اخذ می شود.